آشنایی با اجزای سیستم اعلام حریق و نحوه عملکرد آنها

حریق یکی از مهیب‌ترین بلایای طبیعی است که ممکن است اتفاق بیفتد. اگرچه در برخی مواقع آتش می‌تواند سودمند باشد، اما هنگامی که کنترل نشود و جان و اموال افراد را تهدید کند، به دشمنی جدی تبدیل می‌شود. آتش‌ سوزی همواره با خسارت‌های شدید همراه است و دود ناشی از آن فضایی سمی و خطرناک ایجاد می‌کند. شناسایی به موقع آتش ‌سوزی و کنترل آن با استفاده از اجزای سیستم اعلام حریق می‌تواند از وقوع هزاران مصدوم و جلوگیری از میلیاردها تومان خسارت به ساختمان‌ها در هر سال جلوگیری کند.
در روزگارانی که سیستم‌های اعلام حریق اختراع نشده بودند، انسان‌ها به روش‌هایی مانند زنگ‌های کلیسا، وقوع آتش ‌سوزی را اعلام می‌کردند. با اختراع تلگراف در سال ۱۸۴۷ میلادی، اولین سیستم‌های اعلان حریق آغاز به کار کردند و اطلاع ‌رسانی آتش ‌سوزی مستقیماً به ایستگاه‌های آتش ‌نشانی ارسال می‌شد. در ادامه قصد داریم انواع اجزای سیستم‌های اعلام حریق اتوماتیک و سنتی را بررسی کنیم.

معرفی اجزای سیستم اعلام حریق

اجزای سیستم اعلام حریق غیر اتوماتیک شامل تعدادی شستی، زنگ و آژیر است که در نقاط مختلف نصب شده و به منبع برق متصل می‌شوند. در حالت عادی، شستی‌ها باز هستند و جریان از مدار عبور نمی‌کند. در صورتی که یکی از شستی‌ها بسته شود، جریان مدار برقرار شده و آژیر سیستم اعلام حریق به صدا درمی‌آید. در سیستم اعلام حریق اتوماتیک، علاوه بر این تجهیزات، تعدادی دتکتور نیز وجود دارند که توسط پنل مرکزی کنترل می‌شوند. اجزای سیستم اعلام حریق اتوماتیک معمولی، معمولاً شامل این اجزا است:

1. شستی اعلام خطر (call point):

شستی‌های اعلام حریق جزو اجزای سیستم اعلام حریق به شمار می‌روند. این دستگاه‌ها در مواقع اضطراری با شکستن تلق‌های روی آنها فعال می‌شوند. با فشار دادن این شستی‌ها، آژیرهای سیستم اعلام حریق در عرض ۲ ثانیه به صدا درمی‌آیند. شستی‌ها معمولاً در مسیرهای خروجی و پله‌ها که به مکان‌های امن منتهی می‌شوند، نصب می‌شوند. ارتفاع نصب شستی‌ها حدود ۱ متر و ۲۵ سانتی ‌متر از کف زمین است. رنگ و محل قرارگیری شستی‌ها به گونه‌ای انتخاب شده که به ‌راحتی قابل مشاهده باشند.

2. وسایل اعلام هشدار:

وسایل اعلام هشدار که از اجزای سیستم اعلام حریق به شمار می‌آیند، به دو شکل صوتی (مانند آژیرها و زنگ‌ها) و بصری (مانند فلاشرها) عرضه می‌شوند. دامنه فرکانسی آژیرها و زنگ‌های اعلام حریق گسترده و قابل تنظیم است. آژیرهای الکترونیکی دارای تنوع بیشتری در سطح صدا و تن صدا هستند که انتخاب نوع هشدار دهنده‌ها بسته به محیط استفاده، متفاوت خواهد بود. وسایل هشدار دهنده صوتی نیز در مکان‌هایی که تولید صدا آزار دهنده است یا برای آگاهی افرادی که ناشنوا هستند، کاربرد دارند.

3. دتکتور یا کاشف‌ها:

دتکتوره یا کاشف ها یکی از اجزای سیستم اعلام حریق به شمار می‌روند که برای شناسایی و هشدار به موقع خطر آتش ‌سوزی ضروری هستند. در مرکز این سیستم، سنسورها نقش اصلی را دارند که می‌توان آن‌ها را به انواع مختلف تقسیم کرد. این سنسورها به شناسایی دقیق خطرات آتش ‌سوزی کمک می‌کنند.

• دتکتورهای حرارتی

دتکتور حرارتی می‌تواند در محیط‌هایی با دمای ثابت عملکرد مطلوبی داشته باشد. زمانی که دمای محیط از حد معینی فراتر رود، زنگ خطر به صدا درمی‌آید. همچنین، دتکتور حرارتی دیگری وجود دارد که بر اساس نرخ تغییر دما عمل می‌کند. سنسورهای تشخیص دما معمولاً به روشی مشابه فیوزهای الکتریکی کار می‌کنند. دتکتور حرارتی دارای آلیاژ حساس به گرما است که با افزایش دما، سیستم اعلام حریق را فعال می‌کند.

• دتکتورهای دود

دستگاه‌های اعلام حریق به دو نوع کلی یونیزاسیون و نوری تقسیم می‌شوند. در دتکتورهای دود یونیزه، با ورود ذرات دود، جریان الکتریکی کاهش می‌یابد و به همین دلیل سیستم هشدار حریق فعال می‌شود. عملکرد این دتکتورها به حساسیت نسبت به ذرات ریز دود وابسته است. دتکتورهای نوری نیز با جذب نور توسط ذرات در مسیر نور فعال می‌شوند و بر خلاف دتکتورهای دود یونیزه که ذرات نامرئی را شناسایی می‌کنند، این نوع دتکتورها به ذرات بزرگ‌تر حساس هستند.

• دتکتورهای گاز

این آشکار ساز، نشت گاز را شناسایی کرده و به سیستم اعلام حریق اطلاع می‌دهد. آشکار سازهای مونوکسید کربن همچنین با عنوان آشکار سازهای CO شناخته می‌شوند که با تشخیص سطح مونوکسید کربن موجود در هوا، سیستم اعلام حریق را فعال می‌کنند. مونوکسید کربن گازی سمی است که می‌تواند موجب آتش ‌سوزی شود. ردیاب‌های مونوکسید کربن آتش‌نشانی از همان سنسورها بهره می‌برند، با این تفاوت که حساسیت و سرعت عملکرد آن‌ها بیشتر است. دتکتورهای مونوکسید کربن دارای سلول‌های الکتروشیمیایی هستند که مونوکسید کربن را شناسایی می‌کنند.

• دتکتور ترکیبی

دتکتورهای چند حسگری آشکار سازهایی هستند که از ترکیب چندین سنسور بهره می‌برند. ورودی‌های این نوع دتکتورها شامل سنسورهای نوری و حرارتی است که توسط الگوریتم پیچیده‌ای که در مدار دتکتور تعبیه شده است، پردازش می‌شوند. این نوع دتکتورها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در برابر طیف وسیعی از انواع آتش ‌سوزی واکنش نشان دهند.
دتکتورها از نظر نوع عملکرد نیز متفاوت هستند. دتکتورهای خطی که آتش ‌سوزی را در طول یک خط شناسایی می‌کنند. نمونه‌هایی از این نوع آشکار سازها دتکتور دود خطی و کابل‌های حسگر حرارتی هستند. دتکتورهای نقطه‌ای نوع دیگری از آشکار سازها هستند که عملکرد آنها در دتکتورهای دودی و حرارتی به گونه‌ای است که سنسور در یک نقطه خاص نصب می‌شود.

4. مرکز کنترل دستگاه:

یکی از اجزای سیستم اعلام حریق، تابلو کنترل مرکزی است که در آن تمامی ورودی‌های سنسورها پردازش شده و خروجی‌های لازم ارائه می‌شود. عملکرد سیستم اعلام حریق باید حداقل شامل این قابلیت‌ها باشد:

• اعلام وضعیت آتش‌سوزی

هر نقطه‌ای ممکن است آتش‌ سوزی رخ دهد. واحد کنترل مرکزی سیستم اعلام حریق موظف است کانون دقیق حریق را تشخیص داده و مطابق با پروتکل از پیش تنظیم شده، آلارم صوتی یا چراغ‌های چشمک‌زن را به کار اندازد. برخی از انواع پیشرفته دستگاه‌های کنترل مرکزی به ‌صورت خودکار با آتش ‌نشانی تماس می‌گیرند و یا سیستم اطفاء حریق را فعال می‌کنند.

• اعلام وجود مشکل

دستگاه کنترل مرکزی باید قابلیت تشخیص نقص در هر یک از بخش‌های سیستم را داشته باشد. در این دستگاه کنترل مرکزی معمولا یک چراغ LED سبز وجود دارد که نشان ‌دهنده سلامت دستگاه و آماده به کار بودن آن است.

• کار کردن در زمان قطع برق شهر

استفاده از باتری مناسب در دستگاه کنترل مرکزی، از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. یک سیستم اعلام حریق باید حتی در صورت قطع برق شهر نیز عملکرد مطلوبی داشته باشد.

• راه ‌اندازی مجدد تنظیمات دستگاه

یکی از قسمت‌های سیستم‌های اعلام حریق، دکمه‌ای برای راه‌ اندازی مجدد دستگاه پس از اتمام هرگونه آتش‌ سوزی یا رفع نقص است.

• بی‌صدا کردن آژیرها

در دستگاه کنترل مرکزی، که یکی از اجزای سیستم اعلام حریق است، دکمه‌ای برای خاموش کردن صدای آژیر تعبیه شده است. ممکن است به هر دلیلی صدای آژیر در سیستم اعلام حریق فعال شود، به همین دلیل دکمه‌ای برای قطع صدای آژیر در دستگاه قرار داده شده است.

• خارج نمودن زون

پنل مرکزی باید مجهز به دکمه‌ای برای قطع یا خارج کردن مدار یا یکی از زون‌ها و نیز وارد کردن زون جدید در سیستم اعلام حریق باشد.

• زون ‌بندی سیستم اعلام حریق

در ساختمان‌های وسیع که پیدا کردن محل آتش‌سوزی به راحتی امکان‌پذیر نیست، ساختمان را به نواحی مختلف تقسیم می‌کنند. هنگام انتخاب زون‌ها باید به عواملی مانند آسانی شناسایی منطقه، دسترسی‌پذیری، ابعاد فضا، امکان تجمیع نیروها در آن ناحیه و موانع فیزیکی مانند دیوارها توجه ویژه‌ای داشت.

آراد ایمن، نمایندگی رسمی سیستم اعلام حریق زیتکس

سیستم اعلام حریق زیتکس یکی از سیستم‌های پیشرفته و کارآمد برای شناسایی و اعلام حریق در ساختمان‌ها و فضاهای مختلف است. اجزای سیستم اعلام حریق زیتکس شامل: حسگرهای دود، حرارت و گاز برای تشخیص سریع و دقیق حریق استفاده می‌کند و به محض شناسایی خطر، هشدارهای صوتی و بصری را به منظور اطلاع ‌رسانی به ساکنان و فعال ‌سازی تدابیر ایمنی ارسال می‌کند.

سیستم زیتکس همچنین قابلیت ارتباط با سیستم‌های دیگر نظیر سیستم اطفای حریق و مدیریت ساختمان را دارد تا در صورت وقوع حادثه، اقداماتی فوری انجام شود. طراحی این سیستم به گونه‌ای است که می‌تواند در محیط‌های مختلف، از جمله اداری، تجاری و مسکونی، به ‌طور مؤثر عمل کند.

سخن پایانی

سیستم‌های اعلام حریق از اجزای مختلفی تشکیل شده‌اند که هر کدام نقش مهمی در تشخیص به موقع آتش ‌سوزی و اطلاع ‌رسانی ایفا می‌کنند. اجزای سیستم اعلام حریق شامل دتکتورهای حساس به دود و حرارت، پنل‌های کنترل مرکزی و آژیرهای هشدار دهنده هستند. این اجزا به ‌طور هماهنگ عمل کرده و در صورت وقوع حادثه، به سرعت و با دقت واکنش نشان می‌دهند. هماهنگی دقیق و عملکرد به موقع این اجزا در مواقع اضطراری می‌تواند جان انسان‌ها را نجات دهد و خسارات جانی و مالی را به حداقل برساند.